Kerstmis

Met Kerstmis wordt door christenen de geboorte van Jezus Christus gevierd. In West-Europa wordt 25 december als eerste kerstdag en 26 december als tweede kerstdag beschouwd. Verschillende elementen in de wijze waarop men Kerstmis viert gaan terug op voorchristelijke en Germaanse tradities. Het feest is in de recente geschiedenis in grote delen van de westerse wereld in hoge mate geseculariseerd. 

Het woord kerstmis wordt van oorsprong in katholieke kringen gebruikt, terwijl kerstfeest in protestantse kringen gebruikelijker was.

Rond 25 December vierden de Germanen midwinter- of joelfeesten. (De geboorte van Jezus nam in de kerkelijke kalender daarvoor geen bijzondere plaats in, hoewel ze wel gevierd werd ). Joelfeesten van dankbaarheid voor wat geweest was en hoop voor wat nog komen moest.  Ze duurden 13 dagen en 12 nachten (van 24 December tot 6 Januari) en sloten direct aan op de grote slachttijd. Er werd enorm veel gegeten, gedronken en lawaai gemaakt. Het lawaai was bedoeld om de geesten die tegen het einde van het jaar tevoorschijn komen te verjagen. Er brandden voortdurend enorme vreugdevuren waarop brandoffers werden gebracht aan de goden, godinnen, schimmen en doden.

Alles werd versierd met groenblijvende takken en twijgen, die gezien werden als symbool van vruchtbaarheid en het verjagen van heksen, geesten en ziekte. Niet alleen de Germanen kenden deze midwinterfeesten en symboliek, ook Romeinen, Egyptenaren en nog veel meer volken vierden in de winter dit ‘feest van het licht.’ Pas in 381 kwam het Christelijke element om de hoek kijken: men koos 25 December als geboortedag van Christus. Voor 381 werd alleen Zijn kruisiging, besnijdenis en wederopstanding herdacht en gevierd (Pasen).

Het heidense ‘feest van het licht’ versmolt vervolgens met het Christelijke ‘feest van de vrede’. De kerk maakte op deze manier handig gebruik van de enorme populariteit van de joelfeesten om het Christendom verder te verspreiden.

Het gebruik van het geven van cadeaus met kerst kent geen eenduidige oorsprong. Net als veel andere christelijke feesten is kerst beïnvloed door veel oudere, heidense gewoonten. Zo was het geven van cadeautjes al een gewoonte bij de Romeinen tijdens een feestdag die werd gevierd op 21 december. Op dit feest dat gewijd was aan Saturnus, was het de gewoonte om geschenken cadeau te doen aan de gastheer als men uitgenodigd was voor een diner.

Dit is dus één van de mogelijke invloeden van de gewoonte om cadeautjes uit te delen met kerst. Een andere mogelijke invloed van het geven van cadeaus stamt wel uit de christelijke traditie. Volgens de Bijbel werd Jezus vlak na zijn geboorte bezocht door de ‘wijzen uit het oosten’ of de ‘Drie Koningen’, die een ster volgden naar Bethlehem. Deze koningen vielen zodra zij Jezus zagen op hun knieën en bodem hem de geschenken goud, wierook en mirre aan. Het geven van deze geschenken zou zich dus later ontwikkeld hebben in het geven van cadeautjes met kerst.

In de Scandinavische talen heet kerstmis tot op de dag van vandaag jul. Bij dit feest werden bomen in huis geplaatst. Pas in de vijfde eeuw dook de versierde spar op in de vorm van Boom des levens in mysteriespelen in Duitse kerken. De christenen konden de heidense rituelen niet laten verdwijnen, dus pasten ze zich aan. Christenen versierden de bomen die binnenshuis geplaatst waren met appels, symbool voor het Hof van Eden. Deze appels werden later vervangen door kerstballen. In Nederland werd de kerstboom bij het grote publiek bekend via de zondagsscholen. De kunstkerstboom wordt in 1883 geïntroduceerd door het warenhuis Sears, Roebuck & Company. Voor 23 cent kocht men destijds een boom met 25 losse takken, versierd met rode besjes. Deze bomen kregen de bijnaam ‘feather tree’, omdat de takken gemaakt werden van geverfd dons. De kunstbomen zijn tegenwoordig bijna niet meer te onderscheiden van de varianten uit de natuur. Groot verschil met een echte is de prijs: sommige kunstbomen lopen op tot ruim 500 euro. Voordeel is dat ze je leven lang meegaan, terwijl een echte spar vaak uitgedroogd en kaal bij het vuilnis wordt gezet.

Geen kerstboom is compleet zonder ballen. Ook die zijn sterk aan de mode onderhevig. Het is nog niet eens zo heel lang geleden dat er louter saaie ballen te koop waren. Met een beetje engelenhaar erbij was de boom compleet. De kerstbal is terug te voeren naar de tijd van het midwinterfeest. Men dacht toen dat je ongeluk kon uitbannen door glimmende voorwerpen op te hangen. Kwade geesten en heksen zouden namelijk bang zijn voor spiegels en zodoende boden de opgehangen objecten bescherming tegen dit kwaad.

De kerststal zoals wij die kennen heeft zijn oorsprong bij Franciscus van Assisi (1181 – 1226) Deze monnik, die wij kennen van zijn liefde voor dieren was helemaal vol van de verhalen rondom de geboorte van Christus. Hij trok zich het  lot en de omstandigheden waarin Jezus is geboren erg aan en vertelde hier keer op keer over tegen een ieder die het maar wilde horen. Omdat Franciscus vond dat zijn tijdgenoten weinig oog hadden voor de menselijke kant in het verhaal van de geboorte van Jezus besloot hij het visueel te maken. Hij hoopte dat de mensen zo een voorbeeld aan Jezus zouden nemen en ook sober en nederig door het leven zouden gaan. Franciscus liet in 1223 een stal bouwen middenin de bossen van Greccio. Hij zorgde ervoor dat er een os en een ezel kwamen en vroeg een boer uit het dorp om Jozef uit te beelden, een boerin zou voor Maria staan en hij legde een klein kind in een voerbak. Hij maakte iets wat we nu een levende kerststal noemen. Kerstnacht droeg hij daar de H. Mis op, het hele dorp kwam kijken en iedereen was diep onder de indruk. Het gevolg was dat de mensen meer en meer met kerst het geboorteverhaal op deze manier ook in huiselijke kring uitgebeeld wilden hebben. Ze sneden hun beeldjes van hout of ze boetseerden ze van klei en zo heeft de huidige kerststal vorm gekregen. ( Bron Ashtown.nl ) Er zijn zelfs mensen die beweren dat de stal de voorloper is van onze hobby; Kerstdorpen

Kerstmis wordt voorafgegaan door Advent (=Nadering). Tijdens de Advent wachten de Christenen op de komst van Jezus. Advent begint op de vierde zondag voor Kerstmis  en duurt tot Kerstavond. Kinderen krijgen een adventskalender met voor elke dag een ‘deurtje’ waar iets lekkers achter verstopt zit. Er wordt een adventskrans met vier rode of gele kaarsen neergezet. De eerste kaars wordt op adventszondag aangestoken en elke zondag erna wordt er een kaars extra aangestoken.

Department 56 voert in haar Dickens Village collectie o.a. het “J.Horsley christmas cards” huis. Omstreeks 1843 vroeg de drukbezette Britse zakenman Sir Henry Cole,  de Engelse tekenaar John Callcott Horsley een kerstkaart te ontwerpen omdat hij te lui was om alle vrienden en familie een handgeschreven brief te sturen. J.C Horsley maakte toen de aller eerste kerstkaart met de nu nog altijd pakkende tekst:

 “A Merry Christmas and a Happy New Year to You.”

 Deze eerste kaart toonde een kerstviering van een gezin. J.C Horsley liet met behulp van lithografie duizend kerstkaarten drukken op stevig karton. Cole stuurde zijn familie, vrienden en kennissen een kerstkaart en de rest werd verkocht in een winkeltje in Londen.

De illustratie, die liet zien dat men met kerst aan de armen moest schenken, toonde een vrouw die aan een klein meisje een slokje rode wijn gaf. In het conservatieve Engeland was dat not done. Maar juist door alle ophef kwam er wellicht het jaar daarop een groot aantal gedrukte kerstkaarten in de handel.

Een kerstmarkt is een markt die plaatsvindt in de adventstijd en als thema kerst heeft. Meestal is de kerstmarkt gestationeerd in het centrum van de stad op een plein en de daaromheen liggende straatjes. Het fenomeen kerstmarkt komt oorspronkelijk uit Duitsland, waar de kerstmarkt ook nu nog een jaarlijks terugkerende traditie is. In de geschiedenisboeken wordt al in 1384 melding gemaakt van een kerstmarkt in Bautzen. Een nu nog steeds zeer bekende kerstmarkt, die van Dresden, werd voor het eerst gehouden in 1434. Deze kerstmarkt trekt heden ten dage ongeveer 1,7 miljoen bezoekers per jaar. De December markt in Wenen is nog ouder. Hierover werd in 1294 al geschreven. 

Frankrijk heeft ook verschillende kerstmarkten, waarvan de meeste plaatsvinden in de Elzas. Dit komt door de Duitse roots van die regio. De Elzas was namelijk tot in de 17e eeuw Duits grondgebied. De bekendste en oudste kerstmarkt van Frankrijk, en bovendien één van de oudste van Europa, is de kerstmarkt van Straatsburg. De kerstmarkt uit deze stad dateert uit 1570; een langdurige traditie dus. In Nederland wordt op vele plaatsen een kerstmarkt gehouden. Enkele grotere en bekende kerstmarkten in Nederland zijn de kerstmarkt in de Gemeentegrot in Valkenburg, de kerstmarkt van Dordrecht, het Dickens Festijn in het middeleeuwse centrum van Deventer.