Sinterklaas en de Kerstman
WIST JE DAT… het zeer waarschijnlijk is dat de Kerstman uit Nederland komt.
Sint-Nicolaas werd in 270 geboren in Pataras (Turkije). Hij stierf als bisschop Nicolaas van Myra op 6 december 342 in Myra en werd later vanwege zijn vele goede daden heilig verklaard. Eeuwen later, na de inval van de moslims in het gebied, werden de stoffelijke resten van de heilige in 1087 gestolen en naar Bari gebracht. Al voor het jaar 1000 was hij één van de meest algemeen vereerde heiligen in de oosters en westerse kerk, een soort afspiegeling van de Christusfiguur. In de middeleeuwen ontwikkelt zijn sterfdag zich tot het kinderfeest zoals we het nu kennen. Het begon met het kiezen van een figuur als kinderbisschop. Deze schonk arme kinderen tot 28 december eten en cadeaus, onder meer schoenen. Langzaam maar zeker groeide het trakteren aan kinderen uit tot een algemeen volksgebruik. Lange tijd was er grote weerstand tegen dit gebruik, met name vanwege de rooms-katholieke elementen.
Toen de eerste Nederlanders naar Amerika emigreerden, stichtten zij in 1611 de vestiging Nieuw-Amsterdam. Deze vestiging werd nog geen veertig jaar later verkocht voor een appel en een ei en is nu over de hele wereld bekend als de stad New York. De Nederlanders brachten Sint-Nicolaas als traditie mee (onze Sinterklaas dus) en zo hebben de Amerikanen hem geadopteerd. Hij werd zelfs de beschermheilige van New York.
Sint-Nicolaas werd rond 1773 als eerst door de media vernoemd als St. A Claus (St. er Klaas). Sinterklaas was ondertussen een dikke, pijprokende Hollander die meer weg had van een Elf en wandelde door de straten van Nieuwe Amsterdam volgens de media. Langzaam aan veranderde het oorspronkelijke verhaal, door toevoeging van elementen uit allerlei culturen (rendieren, arrenslee en elfjes) vooral door het gedicht A Visit from St. Nicholas (Een bezoek van Sint Nicolaas), dat in 1823 gepubliceerd werd, vestigde zijn reputatie in de Verenigde Staten. In dit gedicht komen veel moderne gebruiken en attributen van de Santa Claus naar voren, zoals de rendieren en slee, zijn entree in het huis door de schoorsteen en een zak met cadeautjes.
De Coca-Cola compagnie gaf in 1931 opdracht aan De Zweedse kunstenaar Haddon Sundblom om een gezellige dikkerd met een baard te tekenen, in de bedrijfskleuren rood en wit… en zo ziet hij er vandaag de dag nog uit. Dankzij Coca-Cola kon Santa Claus zich verspreiden, maar hij kreeg zijn klassieke vorm dus al in het midden van de negentiende eeuw. Toen werd de Kerstman al in verschillende kledingstijlen geportretteerd. Van een volledig in bont geklede kleine elf tot een gigantische rode reus en alles ertussenin. De Kerstman van de coca cola werd wel de bekendste. De reclamecampagne ging de wereld over en de afbeelding van een goedaardige, vriendelijke Kerstman werd ons beeld van Santa Claus.
Dat is ook de tijd waarin de Nederlandse Sinterklaas werd geschetst door Jan Schenkman: een bisschop die niet arriveert uit Myra of Bari, maar uit Spanje, vergezeld van een als Moorse geklede knecht die in schoorstenen zo zwart werd als roet.
Van oudsher wordt in sinterklaasliedjes niet gezegd dat Sinterklaas zelf uit Spanje komt, maar dat hij naar Spanje reist om lekkernijen te halen. Het oudst bekende voorbeeld waarin Sinterklaas en Spanje samen genoemd worden is een gedrukt pamflet. Sinterklaas reist daarin naar Amsterdam en gaat vervolgens door naar Spanje sinaasappelen halen. Schijnbaar beviel de temperatuur hem want wij hebben het in Nederland er nog steeds over dat hij uit Spanje komt.
In veel andere landen in Europa wordt het kinderfeest van Sint-Nicolaas ook gevierd, maar de invulling van het feest varieert per land en streek. De twee belangrijkste verschillen zijn de manier waarop Sinterklaas arriveert en het uiterlijk van zijn knecht. Sinterklaas had in Nederland tot de 19e eeuw waarschijnlijk helemaal geen helper. In 1850 introduceerde Schenkman in Sint-Nikolaas en zijn knecht voor het eerst een hulpje. De knecht had in zijn boekje nog geen naam, het was een gekleurde jongeman die de naam Zwarte Piet pas kreeg in 1895.
Na de Tweede Wereldoorlog organiseerden Canadese militairen in Nederland een sinterklaasviering met een massa Zwarte Pieten. Sindsdien wordt Sinterklaas vergezeld door vele Pieten, vaak met voor ieder een eigen taak, onder leiding van een Hoofdpiet. Terwijl Sinterklaas altijd statig is gebleven, gedragen de Pieten zich veelal als lenige grappenmakers. In Nederland is piet in opspraak sinds 2013 nadat er steeds meer bezwaren tegen het traditionele zwarte uiterlijk van Zwarte Piet kwamen. Deze bezwaren werden ingegeven door de associaties met het slavernijverleden.
“New York had tot voor kort een Grieks-Orthodox kerkje, gewijd aan de heilige Nicolaas van Myra. Het stond vlak bij de Twin Towers en werd verwoest op 11 september 2001.”
Tijdens de Tweede Wereldoorlog brachten de Amerikanen, als hun traditie, de Kerstman weer mee naar Europa, en hebben wij in Europa dus nu eigenlijk twee klazen!
